Patronka
Stefania Sempołowska, 1905, fot. Piotr Mecik/Forum
Stefania Sempołowska (1869 – 1944)
Stefania Sempołowska, córka Stanisława i Marii z Potrzobowskich, urodziła się 1 października 1869 roku w majątku rodzinnym Polenisz koło Środy. Wczesna śmierć ojca z powodu ataku serca oraz zlicytowanie majątku rodzinnego z powodu zadłużenia doprowadziły rodzinę do trudnej sytuacji finansowej.
Stefania miała dwoje sióstr – Halinę i Stanisławę – oraz brata Franciszka. Rodzeństwo wychowywane było w duchu patriotyzmu, a na kształtowanie postawy społecznej Stefanii duży wpływ wywarły opowiadania babki dotyczące wydarzeń Wiosny Ludów oraz wspomnienia z roku 1863. Trudna sytuacja materialna zmusiła matkę do podjęcia decyzji o wyjeździe do Warszawy w 1878 roku, celem zdobycia zawodu.
Po ukończeniu kursu zawodowego matka otworzyła w Warszawie niewielką pracownię sztucznych kwiatów. W jej pobliżu mieściła się tajna szkoła żeńska prowadzona przez Jadwigę Papi – daleką krewną Stefanii – do której uczęszczały wszystkie trzy siostry Sempołowskie. Patriotyczna atmosfera placówki oraz postawy społeczne kadry nauczycielskiej wywarły istotny wpływ na kształtowanie się światopoglądu Stefanii.
Stefania wyróżniała się pracowitością, sumiennością i zaangażowaniem. Chętnie udzielała pomocy słabszym koleżankom i zyskiwała uznanie nauczycieli. Jeszcze przed ukończeniem szkoły zaczęła udzielać korepetycji, aby wspierać rodzinny budżet.
Po ukończeniu pensji w 1886 roku rozpoczęła przygotowania do rządowego egzaminu nauczycielskiego. W 1887 roku uzyskała patent nauczycielki domowej i rozpoczęła samodzielną pracę pedagogiczną, jednocześnie kontynuując samokształcenie w ramach tzw. Uniwersytetu Latającego. Powstał ok. 1882–1885 roku w Warszawie jako konspiracyjna inicjatywa edukacyjna, głównie dla kobiet wykluczonych z formalnych uczelni. Zajęcia prowadzono w prywatnych mieszkaniach, często zmieniając lokalizacje – stąd nazwa “latający”. W 1899 roku Stefania Sempołowska została członkinią zarządu Uniwersytetu.
Fotografia słuchaczek z czasów powojennych – reprezentuje odrodzenie idei latającego uniwersytetu w PRL-u, gdzie zajęcia prowadzone były potajemnie, z nowym duchem oporu przeciw cenzurze
Działalność Uniwersytetu stanowiła dla Sempołowskiej nie tylko źródło wiedzy, lecz także praktykę działania społecznego w duchu emancypacji i demokracji. Organizowała tzw. komplety, wyszukiwała lokale, prowadziła sekretariat. W 1892 roku, jako przedstawicielka młodzieży związanej z Uniwersytetem, wzięła udział w delegacji warszawskiej na jubileusz Elizy Orzeszkowej w Grodnie.
Widok gmachu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie – właśnie tam prowadzone były zajęcia laboratoryjne dla studentek Uniwersytetu Latającego, wśród nich Maria Skłodowska‑Curie.
Pod wpływem J.K. Potockiego oraz z podziwu dla działalności Konrada Prószyńskiego (ps. Kazimierz Promyk), Stefania zaangażowała się w działalność Ligi Polskiej (później Ligi Narodowej), a także Warszawskiego i Kobiecego Koła Oświaty Ludowej. Współtworzyła w Warszawie wypożyczalnię pomocy szkolnych, z której do 1901 roku korzystały liczne polskie szkoły prywatne.
Przez wiele lat kierowała Sekcją Pedagogiczną, zajmującą się dokształcaniem nauczycieli i wyposażaniem ich w materiały dydaktyczne. W 1891 roku uczestniczyła w krajowych i zagranicznych konferencjach kobiecych. W 1894 roku założyła tajną szkołę dla dziewcząt, w której wykładali wybitni pedagodzy: Janusz Korczak, Antoni Bem, Laura Pytlińska, Teodora Męczkowska i inni. Szkoła, choć nie posiadała uprawnień państwowych, była uznanym eksperymentem pedagogicznym. Nauczanie miało charakter świecki, promowało samodzielne myślenie i aktywność społeczną. Stefania prowadziła zajęcia z geografii, wprowadzając nowatorskie metody, takie jak rysowanie map, wykorzystanie przezroczy czy wycieczki krajoznawcze.
Lata 1898 i 1899 były dla niej szczególnie trudne – zginęli wówczas jej bliscy przyjaciele: Józef Karol Potocki oraz Bolesław Hirszfeld. W 1903 roku, po trzecim aresztowaniu, została wydalona z Warszawy i przeniosła się do Krakowa, gdzie nadal działała aktywnie. Napisała wówczas książkę pt. "Niedola młodzieży w szkole galicyjskiej", opartą na relacjach uczniów.
W 1905 roku uzyskała pozwolenie na powrót do Warszawy. Włączyła się w działalność Związku Nauczycieli Ludowych, a w 1908 roku – Związku Nauczycielstwa Polskiego. Podczas wielkiego wiecu nauczycielskiego, który odbył się 8 grudnia 1905 r. w Filharmonii Warszawskiej, wygłosiła przemówienie, w którym wskazywała na potrzebę kształcenia wolnych obywateli wolnego społeczeństwa. Postulowała także udział uczniów w radach pedagogicznych.
W 1908 roku Sempołowska wraz ze Stanisławem Michalskim uczestniczyła jako przedstawicielka prywatnych zrzeszeń pedagogicznych w I Międzynarodowym Kongresie Wychowania Moralnego w Londynie. W swoim wystąpieniu przedstawiła sytuację oświaty w zaborze rosyjskim, co spotkało się z protestem delegacji rosyjskiej i władz kongresu. Po powrocie do kraju, w obawie przed represjami, przez pewien czas ukrywała się pod nazwiskiem Sierpińska.
W kolejnych latach aktywnie wspierała więźniów politycznych oraz robotników represjonowanych przez władze carskie. Pomagała również repatriantom i jeńcom wojennym w czasie I wojny światowej. Dzięki swojemu autorytetowi i kontaktom z władzami uzyskała dostęp do wielu instytucji więziennych, gdzie mogła osobiście przekazywać skargi i negocjować pomoc.
Śmierć matki w 1921 roku była dla niej ogromnym ciosem. W 1932 roku poważnie zachorowała z powodu przewlekłego stresu i wyczerpania. W późniejszych latach opracowała m.in. studia „Z tajemnic Ciemnogrodu” (1924 i 1928) oraz książkę „Na ratunek”, dotyczącą wyprawy polarnej generała Nobilego. Jej ostatnią publikacją było zbiorowe opracowanie pt. "Warszawa wczoraj i dziś".
Wydanie z 1969 roku od Wydawnictwa Iskry – klasyczna oprawa w tonacji niebiesko-białej z dużym napisem „SOS”
Była autorką licznych artykułów publikowanych w prasie postępowej, m.in. w: Poradniku dla czytających książki, Nowych Torach, Myśli Polskiej, Ogniwie, Głosie Nauczycielskim. Współredagowała czasopisma dziecięce "Z bliska i z daleka" oraz "W słońcu".
W okresie II wojny światowej, mimo pogarszającego się stanu zdrowia, nadal angażowała się w działalność pomocową – organizowała wsparcie dla więźniów i Żydów przebywających w warszawskim getcie. W nocy z 28 na 29 września 1942 r. gestapo przeprowadziło akcję aresztowań wśród działaczy – Sempołowska była również zagrożona aresztowaniem. Wielu jej przyjaciół poniosło wówczas śmierć.
Stefania Sempołowska zmarła 31 stycznia 1944 roku. W ostatnich chwilach życia towarzyszyli jej członkowie rodziny i najbliżsi przyjaciele. Jej pogrzeb na warszawskich Powązkach odbył się w kameralnym gronie. Na nagrobku widnieje napis:
„Stefania Sempołowska 1869–1944. Działaczka oświatowa i nauczycielka. Niestrudzona bojowniczka o prawa więźniów.”
Stefania Sempołowska była postacią wyjątkową. Łączyła w sobie cechy rewolucjonistki i tradycjonalistki, o czym sama mówiła: „Jestem rewolucjonistką z temperamentu, a tradycjonalistką z upodobania.” Ceniona była powszechnie za bezkompromisowość, odwagę, oddanie i głębokie zaangażowanie społeczne.
Grób Stefanii Sempołowskiej na warszawskich Powązkach – nauczycielki, działaczki oświatowej i patronki Szkoły Podstawowej nr 13 w Pabianicach.
Mogiła znajduje się w otoczeniu innych historycznych grobowców.
Bibliografia:
Michalski S. Społeczna i pedagogiczna działalność Stefanii Sempołowskiej na tle epoki. Warszawa 1973wyd. KiW
Pacholczykowa Alicja– Stefania Aniela Sempołowska Internetowy Polski Słownik Biograficzny
Mortkowicz – Olczakowa H. Panna Stefania Warszawa 1961
Wawrzykowska – Wierciochowa D. Stefania Sempołowska Warszawa 1981
Pod red. Gąsiorowskiej Natalii - Życie i działalność Stefanii Sempołowskiej, PIW, Warszawa 1960 r.